Want vrijheid….

Ds. Herman Koetsveld opende de vrijheidsmaaltijd in de Westerkerk op 5 mei met een gloedvolle rede over vrijheid in onze tijd:

Beste mensen, je bent hier de Westerkerk binnengestapt op een historisch moment: de viering van 80 jaar vrijheid. Weet je van harte welkom in deze bijna 400 jaar oude Westerkerk. Dit huis van licht, van woord en muziek, van verstilling en bezinning, maar ook van profetische analyse van de tijden en de daaruit voortvloeiende waarschuwing: word wakker als er mensen opstaan die zichzelf als een variant op de alles beheersende Führer zien, als een machtsman die zichzelf omgeeft met hielenlikkers en ‘gelovigen’ met de ideologie van een raszuiver volk dat van alle ‘vreemde smetten vrij’ moet zijn.

Wij vieren hier de bevrijding van het meest kwaadaardige regime dat de mensheid ooit heeft gekend, dat van Nazi-Duitsland, dat land met zijn hoogcultuur van Bach en Goethe. Bibliotheken zijn vol geschreven: over hoe het ooit zo heeft kunnen ontsporen, juist in dit hart van het toen nog zo christelijke Europa. Maar geen enkele analyse, geen enkele theorie heeft ooit een bevredigende verklaring kunnen geven. Hoe heeft het kunnen gebeuren dat een hele samenleving met ‘gewone mensen’, zoals jij en ik, is meegegaan met het idee van raszuiverheid, en dat iedereen die daar niet aan voldoet uit de weg moet worden geruimd. En dat dan ook is gaan doen, organiseren, uitvoeren, tot in de puntjes regelen.

Wie had ooit kunnen denken dat dit thema van ‘eigen volk eerst’ opnieuw zo de agenda’s, nationaal en internationaal, is gaan beheersen? We hadden als wereldgemeenschap in Parijs 2015 toch afgesproken nu met elkaar alle kaarten te zetten op de zorg voor onze aarde die aantoonbaar de belasting van een uit de hand gelopen consumptie en dus productie niet meer aankan.

Maar ze zijn er weer, de Orbans, de Poetins, de Trumps, de Netanyahu’s en zo veel geestverwanten die enkel uit zijn op eigen macht en die alle tegenmacht van het vrije woord, de kunsten, het recht, de onderzoeksjournalistiek, het onafhankelijke wetenschappelijk onderzoek onderuit halen. Die de zondebok van ‘de ander’, wie dat dan ook maar wezen moge, aanwijzen als bron van het te bestrijden kwaad. Niks zo samenbindend, zo blijkt, als het geloof in de ander als de vijand van ‘ons’, van ‘ons volk’, ‘ons land’, ‘onze glorieuze geschiedenis’.

Maar ik wil jullie ermee feliciteren dat je bij deze vrijheidsmaaltijd bent aangeschoven. Want je hebt gekozen voor het vieren van de vrijheid in deze setting van verbondenheid met elkaar, van ontmoeting met de ander, die je vermoedelijk nog helemaal niet kent, te beleven. Het is niet minder dan een teken van hoop dat we elkaar opzoeken om dat, wat ook voelbaar is in onze samenleving: het verlangen naar een nieuwe verbondenheid te ervaren, er aan mee te willen werken, dat eigen steentje bij te willen dragen.

Gisteren werd er in de kerkdienst een directe link gelegd tussen het hier en nu en dominee Gerard Oorthuys, de vader van Cas Oorthuys, de fotograaf wiens oorlogsfoto’s hier nu tentoon worden gesteld. In het hart van de oorlog, 2 mei 1943 nam predikant Oorthuys die ook tot zijn oren in het verzet zat, afscheid als dominee van de Westerkerk. Ik raakte zeer onder de indruk van zijn afscheidspreek, waarin de vraag naar onze diepste vrijheid centraal staat. Zijn antwoord: niet in een idee, en al helemaal niet in een ideologie, niet in een levenshouding, niet in een pakketje normen en waarden. Maar we vinden onze vrijheid, aldus Oorthuys, in een persoon: Jezus Christus, de gekruisigde die door God niet aan de dood is overgelaten.

Dietrich Bonhoeffer, de Duitse theoloog die was opgepakt vanwege zijn verzet tegen Hitler en die vlak voor de bevrijding alsnog werd opgehangen, schreef in diezelfde tijd, dat in elk onschuldig slachtoffer van racisme en machtsmisbruik Christus opnieuw gekruisigd wordt. Het is een bouwsteen geworden van wat later ‘Theologie na Auschwitz’ is gaan heten: geloof gaat niet over toen en toen, maar over wat er vandaag gebeurt, wat wij doen en laten, welke keuzes wij maken, hoe wij ‘vrijheid’ invullen.

Een leermeester van me zei ooit: in het geloof leer je met twee woorden spreken. En dat geldt al helemaal voor het begrip ‘vrijheid’. Vrijheid is niet los verkrijgbaar. Op geen enkele manier.

Want vrijheid zonder verantwoordelijkheid leidt tot plat egoïsme.
Vrijheid zonder vertrouwen leidt tot innerlijk verdwalen.
Vrijheid zonder verbondenheid met de ander leidt tot eenzaamheid.
Vrijheid zonder recht leidt tot bandeloosheid en chaos.
Vrijheid zonder hoop leidt tot diepe angst.
Vrijheid zonder creativiteit leidt tot verstarring.
En vrijheid zonder liefde? Leidt dat niet tot een alles onderuit halende vervreemding, naar jezelf, naar de mensen om je heen, naar jouw plek in het samenleven?

We vieren vandaag het hoogste goed aan ons gegeven: de vrijheid om mens te zijn. En dat kan dus alleen maar als we met elkaar minstens met twee of zoveel meer woorden spreken en aanspreken. En dat gaan we doen. Ik wens jullie allemaal hier onder dit dak, in dit licht, met al deze mensen om je heen een bijzonder aansprekende vrijheidsmaaltijd toe. Een hele mooie middag gewenst!

Ds. Herman Koetsveld, predikant van de Westerkerk te Amsterdam

De tentoonstelling “Verzet in beeld” met foto’s van Cas Oorthuys is te bezichtigen vanaf 6 t/m 21 mei van maandag t/m vrijdag 11.00-15.00 uur.

De opening van de tentoonstelling op 5 mei is terug te kijken via youtube.